ATEX-etikettering - normen en zone-indeling in detail uitgelegd

• ATEX (afkorting voor de Franse term voor potentieel explosieve atmosferen “atmosphères explosibles”) omvat twee EU-richtlijnen op het gebied van explosiebeveiliging: de Operationele Richtlijn 1999/92/EG (ATEX 137) voor gezondheid en veiligheid op het werk en de Productrichtlijn 2014/34/EU (ATEX 114) voor productnormen in potentieel explosieve atmosferen.

• Fabrikanten moeten apparaten en systemen die worden gebruikt op plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen, laten certificeren in overeenstemming met de ATEX-productrichtlijn en dienovereenkomstig labelen.

• Werkgevers zijn volgens de ATEX-bedrijfsrichtlijn verplicht om veiligheidsmaatregelen en documentatie over explosiebeveiliging op te stellen.

• De indeling in ATEX-zones en apparaatcategorieën bepaalt de veiligheidseisen.

• Bedrijven moeten de ATEX-richtlijnen implementeren, personeel opleiden en veiligheidscontroles uitvoeren.

De ATEX-richtlijnen voor explosieveiligheid zijn gebaseerd op twee hoofdrichtlijnen - de ATEX Bedrijfsrichtlijn 1999/92/EG (“ATEX 137”) en de ATEX Productrichtlijn 2014/34/EU (“ATEX 114”). Deze twee richtlijnen zijn gericht op fabrikanten, bedieners en gebruikers van apparaten of beveiligingssystemen die worden gebruikt op plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen. Het doel van de richtlijnen is het voorkomen van explosieongevallen in bedrijven. Preventieve bescherming tegen explosies is alleen mogelijk als bronnen van gevaar of ontstekingsgevaar tijdig worden herkend en er passende voorzorgsmaatregelen worden genomen.

• De ATEX productrichtlijn bepaalt dat apparaten, componenten en beveiligingssystemen die bedoeld zijn voor gebruik op plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen, alleen verkocht of op de markt gebracht mogen worden als ze voldoen aan de specifieke vereisten van deze richtlijn. Dit om ervoor te zorgen dat ze onder normale bedrijfsomstandigheden geen explosies veroorzaken. Daartoe moeten deze producten een zogenaamde conformiteitsbeoordelingsprocedure doorlopen. Het primaire doel is om apparatuur, gebruikers, machinebedieners en andere werknemers te beschermen. De ATEX-productrichtlijn is relevant voor fabrikanten van explosieveilige apparaten. Deze EU-richtlijn is omgezet in nationale wetgeving door de Verordening explosieveiligheidsproducten.

• De Europese ATEX-richtlijn is in de eerste plaats gericht op werkgevers en exploitanten van installaties. Het definieert minimumeisen voor het verbeteren van de gezondheid en veiligheid van werknemers die gevaar kunnen lopen door het werken in een potentieel explosieve atmosfeer. Werkgevers moeten een explosieveiligheidsdocument opstellen als onderdeel van een risicobeoordeling en basisbeschermingsmaatregelen nemen om de vorming van een explosieve atmosfeer te voorkomen, het ontstaan van effectieve ontstekingsbronnen te vermijden of de gevolgen van een mogelijke explosie tot een ongevaarlijk niveau te beperken. Deze EU-richtlijn is omgezet in nationale wetgeving door de verordening inzake industriële veiligheid en gezondheid (BetrSichV) en de verordening inzake gevaarlijke stoffen (GefStoffV).

Het belangrijkste verschil tussen de twee richtlijnen ligt in het toepassingsgebied: terwijl de ATEX-bedrijfsrichtlijn de veiligheid en bescherming van werknemers op plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen regelt, specificeert de ATEX-productrichtlijn gezondheids- en veiligheidsvoorschriften voor het ontwerp en de bouw van apparaten en beveiligingssystemen die bedoeld zijn voor gebruik op plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen.

Overigens kan het niet naleven van de ATEX-richtlijnen ernstige gevolgen hebben voor werkgevers, waaronder juridische sancties en boetes. Deze gevolgen zijn afhankelijk van de specifieke wet- en regelgeving van de afzonderlijke EU-lidstaten.

Samenvattend kan worden gesteld dat de ATEX-richtlijnen van fundamenteel belang zijn voor operationele explosiebeveiliging. En wel om de volgende redenen:

• Veiligheid in omgevingen met ontploffingsgevaar

• Standaardisatie van producten die worden gebruikt in omgevingen met ontploffingsgevaar

• Vrij verkeer van goederen binnen de Europese Unie

• Bescherming van arbeidskrachten

Categorie 1-apparaten bieden het hoogste veiligheidsniveau en kunnen in alle zones worden gebruikt, inclusief de meest explosiegevaarlijke zones 0 en 20.

Het volgende voorbeeld toont de etikettering voor explosiebescherming van apparatuur in atmosferen die gas en stof bevatten:

Het hexagonaal omkaderde EX-symbool wordt gevolgd door symboolgroepen die apparaten beschrijven voor gebruik in explosiegevaarlijke omgevingen.

De ATEX-richtlijn deelt producten in twee apparaatgroepen in, afhankelijk van het toepassingsgebied.

Binnen de groepen I en II zijn er verdere onderverdelingen in apparaatcategorieën (M1 en M2 voor groep I en 1, 2, 3 voor groep II) waarin de apparatuur van de fabrikant moet worden ingedeeld. Hoe waarschijnlijker het is dat er een explosieve atmosfeer ontstaat, des te hoger zijn de veiligheidseisen voor de gebruikte apparatuur.

De volgende tabel toont de ontstekingsgevaren voor apparaatgroep II. Een apparaat in apparaatcategorie 1 moet bijvoorbeeld een zeer hoog veiligheidsniveau hebben en is bedoeld voor gebieden waar “voortdurend of gedurende lange perioden of vaak” een explosieve atmosfeer aanwezig is. Het vereiste veiligheidsniveau moet ook worden gegarandeerd door het apparaat in het geval van storingen die zelden voorkomen.

De labelling van de producten (G voor gas, D voor stof, GD voor beide) geeft hun geschiktheid voor bepaalde potentieel explosieve atmosferen aan. De zones worden gedefinieerd in overeenstemming met ATEX-richtlijn 137 en toegewezen aan de groepen/categorieën.

Als het ontstaan van een gevaarlijke explosieve atmosfeer niet kan worden voorkomen met primaire explosiebeschermingsmaatregelen, moeten secundaire beschermingsmaatregelen worden genomen om ontsteking van explosieve atmosferen op verschillende manieren te voorkomen. Het type bescherming classificeert verschillende technische maatregelen die ervoor zorgen dat er geen ontstekingsbronnen op een apparaat of tijdens de werking ervan voorkomen. In de ATEX-etikettering wordt dit aangegeven met bepaalde letters.

Een voorbeeld is de letter Ex 'i', die staat voor de intrinsieke veiligheid van elektrische apparatuur. Bij dit type beveiliging wordt de stroom- en spanningstoevoer zodanig beperkt dat er onvoldoende ontstekingsenergie is voor een explosief mengsel.

Andere typen beveiliging voor elektrische apparatuur in een gasatmosfeer:

• Drukvaste behuizing: Ex d

• Verhoogde veiligheid: Ex e

• Omhulling onder druk: Ex p

• Olie-inkapseling: Ex o

• Inkapseling: Ex m

• Zandinsluiting: Ex q

• Beschermingstype voor Zone 2: Ex n

• Speciale beschermingswijze: Ex s

Gassen worden op basis van hun ontvlambaarheid en hun ontstekingsdoordringbaarheid ingedeeld in explosiegroepen. Het gevaar van de gassen neemt toe van groep IIA tot IIC.

Het EPL (Equipment Protection Level ) volgt aan het einde van de etikettering. Het beschermingsniveau van de apparatuur resulteert uit de waarschijnlijkheid dat een apparaat een ontstekingsbron wordt. Volgens IEC 60079-0 wordt apparatuur voor plaatsen waar ontploffingsgevaar kan heersen, ingedeeld in drie beschermingsniveaus. De volgende tabel vergelijkt de verschillende EPL's met de bijbehorende apparaatcategorieën.

Daarnaast definieert de richtlijn temperatuurklassen voor gassen (T1 tot T6) en specificeert ze maximale oppervlaktetemperaturen en ontstekingstemperatuurbereiken. Apparaten mogen alleen worden gebruikt in een potentieel explosieve atmosfeer als hun maximale oppervlaktetemperatuur lager is dan de ontstekingstemperatuur van het omringende explosieve mengsel.

Bij DENIOS zijn alle producten die geschikt zijn voor gevaarlijke gebieden als zodanig gelabeld in de online shop en hebben ze een geldige ATEX-certificering.

Elk systeem, apparaat of machine dat een ontstekingsbron kan zijn en zo een explosie kan veroorzaken, moet door de fabrikant worden gecertificeerd als een ATEX-product. Ontstekingsbronnen zijn onder andere hete oppervlakken, hete gassen, mechanisch gegenereerde vonken, wrijvingswarmte, elektromagnetische velden, optische straling, exotherme reacties en blikseminslag.

Hier volgt een overzicht van de producten waarvoor ATEX-certificering vereist is:

• Elektrische apparatuur: dit omvat alle soorten elektrische apparatuur met ontstekingsbeveiliging zoals schakelaars, verlichtingsapparatuur, sensoren, elektromotoren en andere elektrische componenten die worden gebruikt in een potentieel explosieve omgeving.

• Mechanische apparaten: Naast elektrische apparatuur valt ook mechanische apparatuur die wordt gebruikt in een potentieel explosieve omgeving onder de ATEX-certificering. Dit omvat mechanisch gereedschap, pompen, kleppen, containers en andere mechanische apparaten.

• Mobiele apparaten: Mobiele elektronische apparaten zoals tablet-pc's, handcomputers en soortgelijke apparaten die worden gebruikt in explosiegevaarlijke omgevingen moeten ook ATEX-gecertificeerd zijn om de veiligheid te waarborgen.

• Meet- en regeltechniek: Meet- en regeltechnische apparaten die worden gebruikt in explosiegevaarlijke omgevingen, zoals sensoren, meetapparatuur en regelsystemen, moeten ook een ATEX-certificaat hebben.

Producten met Ex-goedkeuring zijn voorzien van een speciaal Ex-beschermingslabel en zijn cruciaal voor de veiligheid in explosiegevaarlijke omgevingen.

• Om een ATEX-certificering te krijgen, moeten fabrikanten voldoen aan verschillende criteria, die kunnen variëren afhankelijk van het apparaattype en de gebruiksomgeving. De vereisten voor ATEX-certificering zijn over het algemeen als volgt:

  • Conformiteitsbeoordelingsprocedure: De fabrikant moet een conformiteitsbeoordelingsprocedure uitvoeren in overeenstemming met de relevante regelgeving, normen en richtlijnen. Dit is een cruciale stap voor het verkrijgen van ATEX-certificering in overeenstemming met de ATEX-productrichtlijnen.

  • Certificeringsprocedure: Afhankelijk van de zone waarin het product moet worden gebruikt en de ATEX-apparaatcategorie, moet een geschikte certificeringsprocedure worden geselecteerd. Deze procedure maakt deel uit van de algemene conformiteitsbeoordelingsprocedure.

  • Beoordeling van ontstekingsgevaren: De fabrikant is verplicht om een beoordeling uit te voeren van de ontstekingsgevaren die de apparatuur met zich meebrengt. Dit omvat de identificatie en beoordeling van potentiële ontstekingsbronnen.

  • Categorisering: Na de beoordeling van de ontstekingsgevaren deelt de fabrikant het apparaat in vooraf gedefinieerde categorieën in volgens de specifieke vereisten van de ATEX-richtlijnen.

Alleen een geautoriseerde externe instantie mag een ATEX-certificaat afgeven. Deze instantie is specifiek verantwoordelijk voor het testen en certificeren van producten in overeenstemming met de vereisten van de ATEX-richtlijn. De certificatie-instelling voert de nodige tests uit en ondersteunt het bedrijf bij de formaliteiten in verband met de ATEX-test.

De ATEX-conformiteit wordt aan het einde van het certificeringsproces bevestigd door een certificaat waarmee de fabrikant het product op de internationale markt kan verkopen. Het apparaat kan worden gelabeld met het ATEX-logo en is daarom toegestaan voor gebruik in een specifieke potentieel explosieve omgeving.

Hieronder vindt u veelgestelde vragen over de ATEX-richtlijnen en de etikettering van apparaten in explosiegevaarlijke omgevingen.

De ATEX-richtlijnen spelen een belangrijke rol bij het waarborgen van de conformiteit en veiligheid van apparaten en beveiligingssystemen. Regelmatige training van personeel en de juiste etikettering van apparaten die in een potentieel explosieve omgeving worden gebruikt in overeenstemming met deze richtlijnen zijn cruciaal voor een veilige werkplek en het voorkomen van explosies. Voor de aanschaf van ATEX-gecertificeerde producten bent u in de Denios online shop aan het juiste adres. We bieden ook gespecialiseerde artikelen en casestudy's die u kunt downloaden.